Ҫӗртмен 13-мӗшӗнче Тӗмен облаҫӗн чӑвашӗсем Акатуй кӗрлеттернӗ. «Ҫанталӑкӗ ҫумӑрлӑ пулчӗ пулин те кaпӑp тумлӑ халӑх Анат Тавда районӗн Пӗчӗк Хутор ялӗ ҫумӗнчи ешӗл вӑрман хӗррине, илемлӗ ӗшнене пухӑнчӗ», — тесе пӗлтерет Чӑваш наци конгресӗн перзидиумӗн пайташӗ Геронтий Никифоров.
Уяв иккенне систернӗн унта-кунта кyпӑc, шӑхлич сасси илтӗннӗ иккен. Вӑл тӑрӑхри чӑвашсем кил-ҫурт картишӗпе пӳрт ӑш-чиккин ӗлкисене майлаштарса вырнаҫтарнӑ.
Акатуя «Алран кайми аки-сухи» юрӑпа пуҫланӑ. Чӑваш Республикинчен уява Чӑваш наци конгресӗн хастарӗсем Юлия Анисимова, Геронтий Никифоров, Александр Самсонов, Хӗрлӗ Чутай районӗн фольклор ансамблӗ хутшӑннӑ.
Уява Анат Тавда район пуҫлӑхӗ В.И. Борисов, Тӗмен область Думин ертӳҫин ҫумӗ Г.С. Корепанов, Тӗмен облаҫӗн наци енӗпe ӗҫлекен комитет пуҫлӑхӗн ҫyмӗ В.Л. Чернов, Урал Федераци округӗн чӑвашӗсен наципе культура автономийӗн ертӳҫи В.Н. Логинов хутшӑннӑ.
Акатуя йӗркелекенсенчен пӗpu Тӗмен облаҫӗн чӑвашӗсен «Тӑван» пӗрлешӗвӗ (ертӳҫи — И.Н. Маслова) пулнӑ.
Ӗнер республикӑн ҫурҫӗр енчи районӗсенче самай вӑйлӑ ҫил алхасрӗ, тӗнче пӗтсе килнӗн вӑйлӑ ҫумӑр ҫурӗ, аслати кӗмсӗртетрӗ, ҫиҫӗм ҫиҫрӗ, хӑш-пӗр ҫӗрте пӑр ҫурӗ. Хӑш-пӗр ҫӗрте ҫынсен ҫурт-хуралтӑ ҫивиттине илсе кайса та вӗсен хуҫисене шар кӑтартрӗ.
Аслатиллӗ ҫумӑр вӑхӑтӗнче 6 пушар тухнӑ. Пӗтӗмпе вара ӗнер республикӑра вут-ҫулӑм 11 хутчен алхаснӑ.
Пӗрремӗш пушар Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Тракушкӑнь ялӗнче 16 сехетре тухнӑ. Вӑл пурӑнман ҫурта ярса илнӗ. Пушарпа кӗрешекенсем юнашар хуралтӑсене вутран ҫӑлса хӑварнӑ.
Тепӗр 34 минутран Элӗк районӗнчи Писӗп ялӗнчен шӑнкравланӑ. Унта хуралтӑсем хыпса илнӗ. Ҫулӑма сӳнтерме сехет ытла иртсе кайнӑ.
Шупашкарти хваттерсенче те ҫулӑм алхаснӑ. 17 сехет тӗлӗнче Хусанкай урамӗнчи 34-мӗш ҫуртра пӗр пӳлӗмлӗ хваттер ҫунма пуҫланӑ. Подъездра вӑйлӑ тӗтӗм тӑнине кура 12 ҫынна урама кӑларма тивнӗ. Хваттерти сӗтел-пукан, кухньӑна илемлетни ҫунса кайнӑ, чӳрече хашакӗ сиенленнӗ. Ҫав вӑхӑтрах тӗп хулари Пролетарски урамри 5-мӗш ҫуртри пӗр хваттерте кухня ҫунма тытӑннӑ.
Республикӑра шӑрӑх ҫанталӑк тӑнӑ хыҫҫӑн аслатиллӗ ҫумӑр чылай ҫурӗ. Шупашкарта, Алькеш тата Ҫӗнӗ Лапсар поселокӗсенче, икӗ кун каялла пӑр та ҫунӑ.
Хӗрлӗ Чутай районӗнче вара пысӑк инкек пулнӑ. Аҫа-ҫиҫӗме пула унта ҫурт ҫунса кайнӑ. Телее, никам та пурнӑҫран уйрӑлман.
Ку инкек Ҫӗнӗ Атикасси ялӗнче ҫӗртме уйӑхӗн 4-мӗшӗнче пулнӑ. Ҫав каҫ 73 ҫулти ҫыннӑн ҫурчӗ ҫунса кӗлленнӗ. Кун пирки МЧСӑн Чӑваш Енри управленийӗ хыпарлать.
Арҫыннӑн хӗрӗ тата мӑнукӗ каҫхи 6 сехет иртсен ӗне сума картишне тухнӑ. Аслатиллӗ ҫумӑр пуҫланнӑ. Вӗсен куҫӗ умӗнче ҫиҫӗм ҫурт тӑррине ҫапнӑ. Пӳрт ҫунма тытӑннӑ.
Каҫхи 7 сехет ҫурӑра пушара сӳнтернӗ. Унта Кивӗ Атикасси ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ те хутшӑннӑ. Ҫулӑм ҫурта тата хуралтӑ таврашне тӗп тунӑ.
Ҫу уйӑхӗн 29-мӗшӗнче Элӗкре чӑваш эстрада юррисен «Виръял шевлисем» регионсен хушшинчи фестиваль иртӗ. Кӑҫал унта Елчӗк, Комсомольски, Муркаш, Патӑрьел, Ҫӗрпӳ, Улатӑр, Хӗрлӗ Чутай районӗсенчи, Шупашкарти, Ҫӗнӗ Шупашкарти пултаруллӑ ҫынсемсӗр пуҫне Чӗмпӗр облаҫӗнчен те килӗҫ.
25 ҫын заявка панӑ. Унта 14-35 ҫулсенчи ҫамрӑксене йышӑнаҫҫӗ. Фестиваль ҫулран-ҫул анлӑланса пырать. Ку таранччен унта 2500 ытла ҫын хутшӑннӑ. «Виръял шевлисем» фестивалӗн истори те пуян. Ара, кӑҫал вӑл 20 ҫул тултарать-ҫке-ха.
Кӑҫал фестивале Чӑваш Республикинчен кӑна мар, чӑваш диаспоринчен те хутшӑнма пултараҫҫӗ. Вӑл икӗ номинаципе иртӗ: солистсем тата ансамбльсем.
Ҫӗнтерӳҫӗсене I, II, III степень лауреат ятне параҫҫӗ. Призерсене вара — дипломант. Жюри Гран-при пама та пултарать. Пурне те унта хутшӑнма чӗнеҫҫӗ.
Эпир кӑҫал «Шан мана, тӗнче!» интернет конкурс йӗркелерӗмӗр. Унӑн тӗллевӗ — ачасемпе ҫамрӑксене тата чӑваш чӗлхипе литературине, культурине вӗрентекенсене чӑваш халӑхӗн кун-ҫулӗпе кӑсӑклантарасси, литература пултарулӑхне аталантарасси, тӑван тавралӑхра пулса иртекен чи кӑсӑк енсене илемлӗ литература мелӗсемпе уҫса пама хавхалантарасси. Литӑмӑртӑва пӗтӗмлетме те вӑхӑт ҫитрӗ ӗнтӗ.
Ушкӑнсем кӑҫал нумаях пулмарӗҫ — хайлавсем сахалтарах килчӗҫ ҫав. Апла-и, капла-и, пурӗ 39 сӑвӑ-калав йышӑнтӑмӑр. Хаклав ӗҫне ЧПГӐИ ӗҫченӗ, чӑваш ҫыравҫи Альбина Мышкина тата Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп администраторӗ Аҫтахар Плотников хутшӑнчӗҫ. Пӗтӗмлетнӗ май ҫак хутшӑнакансене саламлама пулать:
6–7 классем:
1 вырӑн: Анастасия Киршевӑн «Мӑнуксем патне янӑ салам» сӑвви (Муркаш районӗ);
2 вырӑн: Юлия Вазюковӑн «Чӑваш ҫӗрӗ, пурӑн ӗмӗр» сӑвви (Сӗнтӗрвӑрри районӗ, Ӗсмел шкулӗ);
3 вырӑн: Наталия Париковӑн «Рейхстаг умӗнче» сӑвви (Хӗрлӗ Чутай районӗ, Штанаш).
8-мӗшрисем (сӑвӑ хайлас енӗпе):
1-мӗш вырӑн: Шупашкарти 1-мӗш гимназире вӗренекен Никита Леонтьев («Ҫеҫпӗл патне ҫырнӑ ҫыру»);
2-мӗш вырӑн: Красноармейски шкулӗнче вӗренекен Анастасия Алексеева («Амӑшсем кӗтеҫҫӗ макӑрса.
Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫи вӗҫленнӗренпе вӑхӑт хыҫран хыҫа юлса пырать. Вут-ҫулӑмлӑ ҫав кунсене ҫамрӑк ӑру пӗлменни лайӑх-ха. Тепӗр тесен, пӗлмелле те ан пултӑрччӗ вӗсен ун пеккине. Анчах вилӗмпе пурнӑҫ хушшинче тӑрса ҫӗнтерӗве ҫывхартнӑ хаяр вӑрҫӑ пирки асра тытмаллах. Ҫапӑҫу хирӗнче мӗн чухлӗ вӑйпитти пуҫ хунине те вӗсен пӗлмеллех. Ҫак тӗллевпе Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Питӗркассинчи вӑтам шкулта шкул ҫулне ҫитменнисем валли хитре вулассипе конкурс йӗркеленӗ.
Мероприятие вырӑнти вулавӑшра ӗҫлекен Оксана Мидушкина, Людмила Чеблукова тата Ирина Каленова воспитательсем йӗркеленӗ. Пӗчӗкскерсем салтаксен паттӑрлӑхӗ, чыслӑх, мирлӗ пурнӑҫ пирки сӑвӑсем вуланӑ. Унччен вара вӗсем хӑйсен яваплӑхне ӑнланнӑ май мероприятие чунтан хатӗрленнӗ тесе пӗлтереҫҫӗ вырӑнтисем. Чи хитре вулакансен ятне Максим Ермолаев, Евгений Лукин, Татьяна Стожарова тивӗҫнӗ. Вӗсене Хисеп хучӗпех чысланӑ тата сертификат тыттарнӑ.
Сӑнсем (19)
Илеме ачасене мӗн пӗчӗкрен хӑнӑхтарнинчен пахи ҫук-тӑр. Тӑван чӗлхе илемӗ пирки те ҫаплах калама пулать.
Хӗрлӗ Чутайри «Рябинушка» (чӑв. Пилеш) ача пахчинче кӗҫӗн ушкӑнри ачасемпе икӗ уява: Чӑваш чӗлхи кунне тата Ҫуркуннепе Ӗҫ уявне — халалласа мероприяти ирттернӗ.
«Чӑваш чӗкеҫӗ» ят панӑскерӗн тӗллевне ӑна йӗркеленӗ Надежда Ладайкинапа Светлана Сякаева воспитательсем ачасене чӑваш халӑхӗн культурипе тата йӑли-йӗркипе паллаштарасси, тӑван тӑрӑха юратма вӗрентесси тесе палӑртнӑ.
Шӑпӑрлансене воспитательсем асанне патне хӑнана чӗннӗ. Ватти пӗчӗкскерсене чӑваш тӗррипе паллаштарнӑ. Кӗнчелеҫҫипе епле ӗҫлемеллине кӑтартнӑ. Чӑвашсем епле тумланнине те каласа кӑтартнӑ. Ачасене халӑх вӑййисене выляттарнӑ, вӑйӑ картине кӑларнӑ.
Сӑнсем (9)
Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче Ҫӗнтерӳ тунӑранпа 70 ҫул ҫитнине халалласа ирттерекен «Часовой Ҫӗнтерӳ Ялавӗ умӗнче» акци малалла пырать. 1945 ҫулхи май уйӑхӗнче рейхстаг ҫийӗн ҫӗкленнӗ ялав копийӗ шкултан-шкула ҫитет. Паянхи кун тӗлне ялав районти пур вӗренӳ учрежденийӗнче те пулнӑ, унсӑр пуҫне ялава Шупашкарта ирттернӗ Хӗрлӗ Чутайсен ентешлӗхӗн уявне те илсе пычӗҫ.
Акан 30-мӗшӗнче 1941–1945 ҫулсенчи Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинчи халӑх паттӑрлӑхне ӗмӗр асӑнмалӑх тӑвас тӗллевпе Штанашри шкул Ҫӗнтерӳ Ялавне Шулю шкулӗнчен йышӑнчӗ. Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Сӑр юханшывӗнчен инҫех мар вырнаҫнӑ шкултан виҫӗ район чиккинче вырнаҫнӑ Штанаш шкулне самаях вӑрӑм ҫулпа ҫитмелле пулчӗ ялавӑн. Шулю вӗренекенӗсем ялава Штанашсене ҫак шкултан вӗренсе тухнӑ паттӑрсене халалланӑ (ҫав шутра Совет Союзӗн Паттӑрӗн Алексей Романович Логинов та пур) стенд умӗнче тыттарчӗҫ.
Савӑнӑҫлӑ линейкӑна тӑххӑрмӗш класра вӗренекенсем Вера Устиновӑпа Виктория Ефремова ертсе пычӗҫ. Шкул директорӗ Парикова Вера Николаевна, акӑлчан чӗлхи вӗрентекенӗ Галина Зотова Ҫӗнтерӳ ялавӗн историйӗ пирки каласа пачӗҫ, Штанаш ял тӑрӑхӗнчи паттӑрсене аса илчӗҫ.
Чӑваш чӗлхи кунне халалласа Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Штанаш шкулӗнчи ача пахчинче Соловьева Светлана Геннадьевна воспитатель ертсе пынипе уяв иртрӗ. Вӑл пухӑннисене Иван Яковлев пурнӑҫӗпе паллаштарчӗ, авалхи чӑвашсем ҫинчен, асатте-асаннесен, ват асаттесемпе ват асаннесен йӑли-йӗркисем ҫинчен аса илтерчӗ.
— Чӑвашсем хӑнасене яланах ҫӑкӑр-тӑварпа, киле кин кӗртсен те мӑшӑра яланах ҫавра ҫӑкӑрпа кӗтсе илнӗ. Ҫӑкӑра халалланӑ ваттисен сӑмахӗсем чӑвашсен нумай. Ваттисем ҫамрӑксене пурнӑҫра аслисене хисеплемеллине яланах аса илтерсе тӑнӑ. Ӗлӗкхи чӑвашсен ҫакӑн пек тӗллев пулнӑ: кил-ҫурт ҫавӑрмалла, йывӑҫ лартмалла, ҫӑл авӑтмалла тата ача-пӑча ҫуратмалла, ывӑл ҫуратса хӑйӗн хыҫҫӑн йӑх хӑвармалла.
Пӗчӗккисем тупмалли юмахсен тупсӑмӗсене кам маларах пӗлессипе тупӑшрӗҫ. Чӑваш юррисене юрларӗҫ, вӑйӑ вылярӗҫ, ташларӗҫ. «Асамат кӗперӗ», «Илемлӗ, илемлӗ», «Сар каччӑ» юрӑсене ачасем хӑйсен уҫӑ сассисемпе юрласа куракансене савӑнтарчӗҫ. «Ҫерем пӑсса вир акрӑм» вӑйӑра кашниех маттур пулчӗ.
Паян Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Штанашри шкулта «Паттӑрлӑх урокӗ» иртрӗ. Ӑна Чӑваш Республикин композиторӗсен ассоциаци членӗ, Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ преми лауреачӗ, тӗрлӗ фестивальсен лауреачӗ, паллӑ юрӑҫ Александр Мингалев ертсе пычӗ.
Александр Мингалев спецназ ветеранӗ, хӑй вӑхӑтӗнче Грозный хулинче хӗсметре пулнӑ, шӑпах ҫавӑнпа вӑл хальхи вӑхӑтра мире хирӗҫ кӗрешекен акцисене хастар хутшӑнать. Хӑйӗн чылай юррине вӑл Ҫурҫӗр Кавказра ҫырнӑ. Малтанах юрӑҫ аслӑ Ҫӗнтерӳ 70 ҫул тултарнӑ май пухӑннисене ветерансене тивӗҫлӗ шайра чыслама, вӗсене пулӑшма чӗнсе каларӗ. Пулас салтакӑн мӗнлерех пулмалли, сиенлӗ йӑлапа туслашмалла марри ҫинче чарӑнса тӑчӗ. Вӑрҫӑ ҫухатусӑр пулмасть, юрӑҫ хӑйӗн ача чухнехи тусӗ Олег Беспалов душмансене хирӗҫ ҫапӑҫса пуҫне хуни ҫинчен пӑлханса каласа пачӗ. «Нас Грозный ждет», «Вернуться бы домой», «Это наша работа», «Псковский десант» юрӑ сӑмахӗсем пуля-мина хушшинче ҫуралнӑран чуна пырса тивеҫҫӗ. Галина Ордем ҫыравҫӑн ывӑлӗ те Чечняра пулнӑ. «Российский солдат» юрӑ сӑмахӗсене вӑл Раҫҫей салтакӗсене халалласа ҫырнӑ.
-2.7 °C